Stwardnienie rozsiane (multiple sclerosis, sclerosis multiplex, SM) należy do najpoważniejszych chorób neurologicznych. Częstość występowania SM w Polsce ocenia się na ok. 150 przypadków na 100 tysięcy mieszkańców, co oznacza, że jest to choroba często występującą w Polsce (60 000 chorych w skali całego kraju). Liczba osób chorych jest zależna przede wszystkim od szerokości geograficznej (im dalej na północ, w stronę klimatu umiarkowanego, tym większa liczba zachorowań) oraz od rasy (na SM chorują przede wszystkim ludzie rasy białej).
Stwardnienie rozsiane jest przewlekłą chorobą demielinizacyjną ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Ogniska demielinizacji powstają w istocie białej półkul mózgowych i rdzenia kręgowego. W zależności od lokalizacji ognisk obserwuje się różne objawy w obszarze OUN.
Pierwsze objawy choroby występują zazwyczaj między 18. a 45. rokiem życia.
Częstymi objawami występującymi u młodych osób chorych na SM są zaburzenia ruchowe prowadzące do narastającego inwalidztwa. Obserwuje się niedowład kończyn dolnych częściej niż górnych, wzmożenie napięcia mięśniowego, wygórowanie odruchów, obecność objawów patologicznych. Wraz z rozwojem niedowładów pogarsza się zdolność chorych do poruszania się i radzenia sobie w normalnym życiu, konieczne staje się używanie wózka inwalidzkiego. W związku z zajęciem przez proces chorobowy dróg korowo-rdzeniowych częste są zaburzenia zwieraczy występujące pod postacią częstomoczu, nietrzymania moczu, nagłego parcia, uporczywych zaparć, czy rzadziej – nietrzymania stolca.
Kolejnymi typowymi objawami chorobowymi w stwardnieniu rozsianym są objawy móżdżkowe oraz objawy ze strony pnia mózgu. Występuje ataksja móżdżkowa, oczopląs, drżenie zamiarowe oraz mowa dyzartryczna. Może pojawić się podwójne widzenie w związku z zajęciem nerwów ruchowych gałek ocznych i porażeniem międzyjądrowym. Niekiedy obserwuje się neuralgię nerwu V, porażenie obwodowe nerwu VII, zawroty głowy i wymioty, zaburzenia połykania.
Zaburzenia czucia mogą pojawić się na stosunkowo wczesnym etapie rozwoju choroby i przebiegać
pod postacią drętwienia, mrowienia, pieczenia poszczególnych części ciała. Mogą występować także ubytkowe zaburzenia czucia i ataksja czuciowa.
Chorzy na SM często skarżą się na uczucie zmęczenia. Niekiedy w zaawansowanej postaci SM występują objawy mózgowe pod postacią obniżenia funkcji poznawczych. Mogą pojawiać się
napady padaczkowe, stany depresyjne i maniakalne.
SM może mieć różny przebieg oraz odmienne objawy u poszczególnych osób. Wyróżnia się cztery postaci choroby:
• rzutowo-remisyjną
• wtórnie postępującą
• pierwotnie postępującą
• pierwotnie postępującą z zaostrzeniami.
Typowy dla stwardnienia rozsianego jest przebieg z rzutami i remisjami, a więc okresami
zaostrzenia i ustępowania objawów chorobowych. W myśl przyjętej definicji rzutem choroby jest wystąpienie objawów neurologicznych utrzymujących się co najmniej przez 24 godziny. Rzuty mogą różnić się między sobą długością trwania, stopniem ciężkości oraz remisji. Ten typ przebiegu choroby występuje najczęściej, a po około 7 latach przechodzi w fazę wtórnie przewlekle postępującą. W tej fazie choroby rzuty występują rzadko lub nie występują, choroba systematycznie postępuje, prowadząc do narastającego inwalidztwa.
U około 15% chorych występuje postać pierwotnie przewlekle postępująca. Różni się ona od postaci wtórnie przewlekle postępującej zwykle późniejszym początkiem, mniejszą aktywnością w obrazach rezonansu magnetycznego jądrowego (MRI), inną predyspozycją genetyczną. Przebieg choroby jest postępujący bez remisji od początku zachorowania.
Podstawową cechą stwardnienia rozsianego jest przewlekłość tej choroby, która stale
postępuje, prowadząc do znacznego ograniczenia możliwości poruszania się i innych czynności życiowych.
Obecnie nie jest znane leczenie przyczynowe stwardnienia rozsianego. Stosowanie dostępnych leków może łagodzić symptomy i spowalniać rozwój choroby. Nie zmienia to jednak faktu, że SM będzie stale postępować i prowadzić do znacznego ograniczenia możliwości poruszania się oraz poważnych problemów z innymi funkcjami życiowymi.
Dostępne obecnie terapie stwardnienia rozsianego oparte są o zastosowanie leków takich, jak: interferon, mitoksantron, octan glatirameru oraz humanizowane przeciwciało monoklonalne (natalizumamb). Pacjenci poddawani leczeniu SM narażeni są na niebezpieczne skutki uboczne podawania ww. leków (mitoksantron – cytostatyk, interferon – objawy paragrypowe) oraz powikłania chorobowe, m.in. zapalenie mózgu wywołane oportunistycznym wirusem JVC (natalizumamb). Obecne leczenie farmakologiczne SM nie gwarantuje wyleczenia, a polega jedynie na opóźnianiu postępu choroby i wydłużeniu czasu remisji (okresu bez rzutów choroby) oraz zmniejszaniu deficytów związanych z SM.
